Wat is medische qigong en wat is zijn relatie tot de andere traditionele Chinese geneeswijzen (TCG)?

Alle Chinese oefenmethoden die gericht zijn op de ontwikkeling van lichaam en geest, worden tegenwoordig qigong genoemd. Voordat het begrip ‘gigong’ in gebruik kwam, werden aan deze oefenmethoden diverse namen gegeven. Deze namen geven ons een rijk beeld van de eeuwenlange geschiedenis van qigong en van de enorme diversiteit aan methoden die werden gepraktiseerd. Om een paar voorbeelden te geven: ademhalingsoefeningen werden tuna genoemd, oefeningen waarbij de qi in het lichaam gevolgd en geleid werd daoyin, het met de handen en voeten masseren anqiao, zitmeditatie jingzuo en het laten circuleren van de qi: xingqi.
Meditatie bestaat in het Westen als een aparte discipline maar in China is het zowel een onderdeel van de qigongbeoefening als een op zichzelf staande qigongmethode. Methoden die in het Westen werden ontwikkeld zoals meditatie en ademhalingsoefeningen, maakten in China altijd deel uit van qigong. Zo is de in het Westen populair geworden reiki oorspronkelijk een Chinese meditatiemethode en dus een aspect van qigong. De Chinese benaming voor reiki is ling qi en werd rond 320 voor Christus voor het eerst beschreven in de Guanzi in een hoofdstuk over naar binnen gerichte daoïstische trainingsmethoden. Je zou daarom kunnen zeggen dat beoefenaars van uiteenlopende oefenmetoden, zonder dit te weten, qigong beoefenen.

Het begrip qigong is een samengesteld begrip; de samenvoeging van qi en gong. Veelal wordt qi vertaald als vitale levenskracht en gong als vaardigheid. Het begrip werd voor het eerst gebruikt door de daoïstische priester Xu Xun in een boek dat hij ten tijde van de Jin-dynastie (265-420 na Christus) schreef. Lange tijd werd qigong geassocieerd met daoïstische cultiverings- en oefenpraktijken. Ofschoon de term qigong toen al voorkwam in de Chinese medische literatuur, werd het echter nog niet algemeen gebruikt. De talloze scholen waarvan de oefenpraktijken nu tot qigong worden gerekend, gebruikten destijds allemaal eigen benamingen.

Het begrip qigong, zoals deze nu wordt gebruikt, bestaat pas sinds de jaren 50 van de vorige eeuw. Het was Liu Guizhen die deze naam gaf aan deze oude Chinese cultiveringsmethoden. De betekenis van het begrip qigong geeft uitdrukking aan het cultiveren van de qi en de ademhaling (want qi kan zowel ‘lucht’ als ‘ademhaling’ betekenen). Het ontwikkelen en cultiveren van de geest, wat toch een wezenlijk aspect van qigong is, ligt echter niet besloten in de letterlijke betekenis van het begrip qigong.

Afbeelding: het cultiveren van de waarheid (Xiu Zheng Tu). De oorsprong en datum van ontstaan van deze kaart zijn onbekend.

De qigongbeoefenaar integreert lichaam, adem en geest met het doel ze tot een eenheid te vormen. In dit integratieproces kan één van deze drie aspecten domineren. In de loop van de tijd is het begrip qigong een containerbegrip geworden waartoe alle technieken en oefeningen worden gerekend die gericht zijn op het integreren van lichaam, adem en geest. Wanneer het doel van de beoefening uitsluitend ontspanning is, dan is dit eigenlijk geen qigong. Dit is het wel als ontspanning ten dienste staat van het creëren van eenheid (lichaam, adem en geest). Met de gerichtheid op het verwerven van eenheid, onderscheidt qigong zich van alle andere conventionele disciplines.

De praktijk van de medische qigong

Veel mensen, onder wie ook veel qigongbeoefenaars, kennen qigong alleen als een oefenmethode voor het verbeteren van de eigen gezondheid. Dat het ook een geneeswijze is, is echter veel minder bekend. Het zal menigeen verbazen om te horen dat veel klassieke Chinese medische teksten focussen op medische qigong therapie. Een voorbeeld daarvan is de Algemene verhandeling over de etiologie en symptomatologie van uiteenlopende ziekten van Chao Yuan Fang, een werk dat werd voltooid in 610 na Christus. Dit boek handelt niet over de levenskrachtvoedende- en geestcultiverende praktijken van qigong maar over de medische aspecten daarvan.

Qigong gaat vooraf aan de andere modaliteiten van de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG): de acupunctuur, kruidengeneeskunde en de tuina-massage. Tegelijkertijd is qigong altijd meer geweest dan alleen een behandelmethode. Zowel qigong als de overige TCG-modaliteiten zijn geworteld in de Chinese filosofie. Deze filosofie benadrukt de samenhang tussen de natuur en de mens en stelt de theorie over de interactie en balans tussen yin en yang centraal.

De doelen van de traditionele qigongbeoefening zijn veelomvattender dan die van de medische qigong. De therapeutische activiteit van medische qigong is gericht op het ‘voeden van het leven’ (yangsheng) en op het behandelen van mensen met gezondheidsklachten. De traditionele qigongbeoefening is gericht op het verbeteren van de gezondheid, het voorkomen van ouderdomsgebreken en het creëren van condities voor spirituele ontwikkeling. De spirituele doeleinden waarvoor qigong oorspronkelijk werd ontwikkeld, hebben in de medisch georiënteerde qigongmethoden minder gewicht.

De medische qigong heeft diverse oefenmethoden van uiteenlopende qigongscholen, zoals boeddhistische-, daoïstische- en confucianistische scholen geassimileerd, voor zover zij bruikbaar waren voor het verbeteren van de gezondheid en het behandelen van mensen met gezondheidsklachten.

De werkwijze van de medische qigong therapeut is vergelijkbaar met die van de acupuncturist en de tuina massage-therapeut. Ook de medische qigong therapeut maakt een behandelplan op grond van syndroomdifferentiatie. Met behulp van TCG-theorieën tracht hij disharmoniërende patronen te herkennen in het ziektebeeld. Deze analyse is aanzienlijk eenvoudiger dan die bij andere TCG-modaliteiten wordt gemaakt. De overdracht van gezondheidsinformatie is bij medische qigong echter aanzienlijk complexer dan bij de andere modaliteiten.

Een van de medische qigongmethoden die zich sinds 1987 vooral in Europa verspreidde, is Buqi. De grondlegger daarvan was Dr. Shen Hongxun. Hij voegde aan de gangbare TCG-theorieën de theorie toe van de ‘twee elkaar versterkende vicieuze cirkels’¹.
Eén vicieuze cirkel begint met een langdurig slechte lichaamshouding. Dit leidt tot het vernauwen van de intervertebrale ruimten, de compressie van spinale zenuwen, de beknelling van arteriën, de verstoring van de informatie-uitwisseling tussen het centrale zenuwstelsel en de interne organen en tot een verminderde bloedvoorziening. Hierdoor hopen pathogene factoren zich op in één of meerdere organen die erdoor verzwakt worden. Hun verminderde vitaliteit leidt tot een verdere verslechtering van de lichaamshouding. Hiermee is een vicieuze cirkel gecreëerd.

De tweede vicieuze cirkel begint met een langdurig overheersende emotionele gemoedstoestand. Dit kunnen zijn: excessieve blijheid, boosheid, jaloezie, melancholie, verdriet, piekeren en angst. Gedurende een dergelijke periode vormen zich in het lichaam emotionele pathogene factoren en verandert de lichaamshouding. Bij bijvoorbeeld verdriet sluit de borst en bij boosheid verstart deze. Neerslachtigheid gaat doorgaans vergezeld van de vernauwing van de intervertebrale ruimten in de nek en bij angst treedt vernauwing van deze ruimten op in de onderrug. Emotionele pathogene factoren hopen zich zo op in specifieke delen van het lichaam en voeden de reeds aanwezige gevoelens van onbehagen. Hiermee is de vicieuze cirkel van emoties gevormd.

Behalve deze zijn er nog andere irriterende factoren die kunnen bijdragen aan de vorming van een vicieuze cirkel. Binnendringende externe pathogenen als wind, koude, hitte, damp, droogte en zomerhitte belasten het lichaam. Deze factoren kunnen als een soortgelijk verschijnsel ook door het lichaam zelf worden geproduceerd. Ook die ondermijnen de gezondheid.

Een medische qigongt herapeut behandelt zijn cliënten met externe qi en onderwijst hen qigongoefeningen. Hij instrueert, begeleidt, inspireert, corrigeert zijn cliënten en moedigt hen aan. Voorafgaande aan de behandeling en het instrueren van qigongoefeningen, stelt de therapuet een diagnose. Hiervoor gebruikt hij andere diagnosetechnieken dan die worden gebruikt bij de andere TCG-modaliteiten. De medische qigong therapeut kijkt bijvoorbeeld naar de lichaamshouding van de cliënt en localiseert de aanwezigheid pathogene factoren in het lichaam.

Zodra de therapeut dit doet, behandelt hij al. Want, zodra hij zich afstemt op zijn cliënt, draagt hij al evenwicht herstellende informatie op de ander over. Bij de medische qigong therapie lopen behandeling en diagnose in elkaar over en ondersteunen zij elkaar. Na de diagnose ontwikkelt de therapeut een krachtige externe qi (wai qi) en draagt deze over op zijn cliënt. Hij doet dit overwegend vanaf enige afstand en soms via huidcontact (bijvoorbeeld het aanraken van een acupunctuurpunt). Externe qi draagt de therapeut over via de hand(en), de voet, het voorhoofdschakra (bovenste dantian) of andere lichaamsdelen. Hulpmiddelen worden nauwelijks gebruikt.

De eerste medische qigong therapeut die ik zag behandelen, gebruikte een koperen kettinkje waarmee hij ziekteverwekkende factoren uit het lichaam van de cliënt ‘trok’. Zelf gebruik ik wel eens een naald die ik enige tijd boven of voor een acupunctuurpunt houd.

Ook therapeuten van andere TCG-modaliteiten passen soms externe qi toe of gebruiken medische qigong therapie als aanvullende geneeswijze. Sommige acupuncturisten dragen externe qi over via de naald en sommige tuina-therapeuten doen dit via huidcontact. Externe qi wordt ook wel na een moxabehandeling overgedragen. De therapeut legt dan zijn hand(en) op een acupunctuurpunt nadat hij het eerst met moxa (bijvoetwortel) een tijdje heeft verwarmd.

Wat is externe qi?

Volgens de TCG-theorie wordt externe qi geproduceerd door de interne qi. Qi wordt opgevat als een vitale ‘substantie’ die alle levensactiviteiten in stand houdt. Externe qi wordt verondersteld dezelfde leven-in-stand-houdende eigenschappen te bezitten als de interne qi. TCG-bronnen geven geen eenduidige beschrijving over wat externe qi precies is. Daarover wordt al sinds de jaren 70 van de vorige eeuw hevig gedebatteerd. Ook bestaat er in de medische qigong therapie geen eenduidige werkwijze. Ik leg hier uit wat externe qi is en hoe ik die gebruik voor behandeldoeleinden. Mijn kennis hierover is gebaseerd op wat ik heb geleerd van Dr. Shen Hongxun en mijn klinische ervaring.

Externe qi ervaar ik als vibratie, als een leven voedende kracht met eigenschappen die informatie bevatten.
Alle cellen van het lichaam vibreren. Deze vibraties worden voortgebracht door oscillatoren, ofwel trillingsbronnen. De qi-centra (chakra’s en dantians) zijn slechts enkele van de vele oscillatoren die het lichaam rijk is. Deze trillingsbronnen creëren trillingsvelden. De krachtigste velden worden geproduceerd door de chakra’s en dantians². De vibraties die deze centra produceren, verbreiden zich het gemakkelijkst in het lichaam via een stelsel van energievaten, kanalen en collateralen: de jingluo. De intensiteit van de vibraties die de bronnen produceren, fluctueert voortdurend.

Het geheel van oscillerende velden vormt een groot vibratieveld dat zich vanuit het lichaam tot ver voorbij de huid verbreidt. Dit externe veld wordt ook wel ‘bioveld’ genoemd. Bij een gezond persoon is dit bioveld harmonisch en omvangrijk. De medische qigong therapeut die het bioveld van zijn cliënten kan ‘lezen’, verschaft hem veel diagnostische informatie.

De oscillatoren produceren trillingsfrequenties die uiteenlopen van hoog tot laag. Sommige bronnen produceren krachtige vibraties en andere zwakke. De coherentie van de vibratievelden loopt uiteen van groot tot gering en de beweegrichting van één tot alle richtingen. Al deze specifieke kenmerken geven de medische qigong therapeut informatie over de conditie van de cliënt. Vibraties van een lage frequentie en die traag voortbewegen, herkent hij als ‘damp’ of ‘slijm’ en hoge frequenties die snel voortbewegen als ‘vuur’ of ‘wind’. Een chaotisch vibratiepatroon voelt hij bij iemand die boos is en een coherent patroon bij iemand die in vrede is met zichzelf. Bij qi-deficiëntie voelt hij geringe vibratiekracht en bij exces een grote, onrustige kracht. Komt er verdriet op bij de therapeuthij als zich op zijn cliënt afstemt, dan maakt dit hem duidelijk dat de factor ‘verdriet’ zich in het lichaam van de cliënt heeft opgehoopt. Hij voelt dan in zijn lichaam de qi sterk dalen. Op deze wijze kan hij elke  emotionele pathogene factor die zich in het lichaam van de cliënt heeft opgehoopt, voeln in zijn eigen lichaam.

Het lichaam van de cliënt ‘toont’ opgehoopte pathogene factoren wanneer het resoneert op de vibratiekracht van de therapeut. Deze kan hij ook voelen door met zijn hand op korte afstand van de cliënt langs het lichaam te strijken. Het diagnostisch beeld dat door afstemmen en het maken van strijkbewegingen veerschijnt voor zijn geestesoog, wekt in zijn lichaam spontaan evenwicht herstellende informatie en stuurt zijn lichaam aan.

Om het lichaam te kunnen gebruiken als klankbord,  moet het vanzelfsprekend ‘schoon’ en de geest helder zijn. De medische qigong therapeut bereikt dit door intensieve qigongbeoefening. Deze beoefening is ook nodig voor het ontwikkelen van een krachtige externe qi en mentale kracht.

De technieken die de qigongtherapeut gebruikt, zijn globaal te verdelen in twee soorten: voeden (tonifiëren, bu) en afvoeren (sederen, xie). Het zijn yang– en yin technieken. Het lichaam van zijn cliënt geeft hij kracht en zuivert het van ziekteverwekkende factoren (inclusief emotionele factoren).

Zoals elk yangfenomeen een yinaspect en elk yinfenomeen een yangaspect heeft, hebben yange technieken (voedend, bu) een yin, zuiverend aspect en yinne technieken (zuiverend, xie) een yang, voedend aspect. De medische qigong therapeut voedt het lichaam van de cliënt wanneer het zwak is en vergroot zo het reinigend vermogen van dat lichaam. Indien zich in het lichaam ziekteverwekkende factoren hebben opgehoopt, zuivert hij het en maakt het zo krachtiger.

De behandelresultaten zijn het grootst bij cliënten die ontvankelijk zijn voor het ontvangen van evenwicht herstellende informatie en behandeld worden door therapeuten die een krachtige externe qi, mentale kracht en diagnostisch vermogen hebben ontwikkeld. Cliënten die energetische veranderingen in hun lichaam opmerken, versterken die door hun opmerkzaamheid. Een dergelijke gevoeligheid is helpend maar geen voorwaarde om effectief met medische qigong therapie behandeld te kunnen worden. Het lichaam wordt ontvankelijker voor het ontvangen van evenwicht herstellende informatie als het vaker wordt behandeld.
Behalve gezondheidsklachten die zijn veroorzaakt door virussen, bacteriën en parasieten, kunnen de meeste overige klachten effectief worden behandeld met medische qigong therapie.

©  Ruud Raaijmakers, augustus 2013

Met dank aan Monique Sasburg voor het redigeren van dit artikel.

Bronnen

Chinese Medical Qigong, Liu Tianjun (hoofdauteur), uitg: Singing Dragon, 2010
Buqi, Chinese Healing And Selfhealing, Dr. Shen Hongxun, eigen beheer, 1995

Noten

¹ Dr. Shen Hongxun gebruikte de formulering ‘dubbele vicieuze cirkel’. Omdat die verwarrend kan zijn, heb ik gekozen voor: ‘twee elkaar versterkende vicieuze cirkels’.
² De medische qigong onderscheidt drie energiecentra. Zij heten dantians, ofwel ‘elixervelden’. Dit zijn het onderste, middelste en bovenste dantian.

• Het bovenste dantian bevindt zich achter een punt tussen de wenkbrauwen en wordt ook wel het ‘derde oog’ genoemd.
• Het middelste dantian wordt geassocieerd met de solar plexus en bevindt zich ter hoogte van de maagingang shàngwăn (Ren Mai 13), drie duimbreedten onder het borstbeen. Sommige qigong-experts associëren het middelste dantian met het hartchakra.
• Het onderste dantian bevindt zich in de onderbuik. Het is gelegen tussen de rechte buikspieren nabij het einde van de Ilias zenuw: in het midden van een driehoek die wordt gevormd door de heupen te verbinden met de bovenzijde van het schaambeen.